පැඟිරි
Cymbopogon nardus/C. winterianus
කුලය : Graminae
ඉතිහාසය
පැඟිරි ශාකය කොළ සිට කහ කොළ දක්වා වර්ණ පරාසයක ඇති පත්‍ර සහිත මීටර් 1-2 ක් උස බහු වාර්ෂික පඳුරකි. ආගමික උත්සවවලදී පැඟිරි තෙල් සහ කොළ, සුවඳ විලවුන් ලෙස භාවිතා කිරීම පිළිබඳ පැරණිතම වාර්තා මීට වසර 2000 කට පමණ පෙර ඉන්දියාවේදී හමු විය. ශ්‍රී ලංකාවේ පැඟිරි තෙල් භාවිතා කළ බවට පළමු සාක්ෂි වෛද්‍ය නිකොලස් ග්‍රිම් විසින් 17 වන සියවසේදී වාර්තා කරන ලදී. 18 වන සියවස වන විට ශ්‍රී ලංකාව පැඟිරි තෙල් අපනයන කරුවෙකු වූ අතර ශ්‍රී ලංකාවේ පැඟිරි තෙල් සාම්පල ලන්ඩන් සහ ලිස්බන් හි පැවති ලෝක වෙළඳ වෙන්දේසිවල ප්‍රදර්ශනය කර ඇති බව වාර්තා විය. කෙසේ වෙතත්, ඉන්දුනීසියාව සහ තවත් රටවල් කිහිපයක් වෙළඳපොළට පිවිසීමත් සමඟ ශ්‍රී ලංකාවේ පැඟිරි සඳහා ඇති ඉල්ලුම අඩු වී තිබේ.
නිෂ්පාදන සහ ප්‍රයෝජන
ශාකයේ කොළ සහ අනෙකුත් වායව කොටස් වලින් ලබාගත් තෙල් මෙහි වාණිජමය වශයෙන් වැදගත් නිෂ්පාදනයයි. සබන් හා පිරිසිදුකාරක නිෂ්පාදන, පොලිෂ්, තීන්ත සහ කෘමිනාශක කර්මාන්ත වලදී සුවඳකාරකයක් ලෙස පැඟිරි තෙල් භාවිතා කරයි. මෙය සාමාන්‍ය මදුරු විකර්ෂකයක් වන අතර දේශීය වෛද්‍ය විද්‍යාවේදී මෙන්ම ඇතැම් රටවල ආහාර හා මධ්‍යසාර රසකාරක සඳහාද භාවිතා කරයි.
ප්‍රධාන වශයෙන් වගා කරන ප්‍රදේශ
පැඟිරි වල මුළු වගා වපසරිය 1065ha වේ. වගාවන් බොහෝ දුරට හම්බන්තොට සහ රත්නපුර දිස්ත්‍රික්කවලට සීමා වී ඇත.
ප්‍රභේද
Cymbopogon nadus (“හීන් පැඟිරි”)
“හීන් පැඟිරි” ශාකයේ පටු දිගු දිලිසෙන පත්‍ර ඇත. පත්‍ර කොළපුව රතු පැහැයට හුරු දම් පාටින් යුක්ත වන අතර වියලි පත්‍ර පඳුරේ පාමුලට කැරකෙයි. ශාකය සෘජු ආකාරයකින් යුක්ත වන අතර පඳුරෙහි උස මීටරයක් පමණ වේ. මුල් ගැඹුරු පස තුලට විනිවිද යයි. මෙම ශාකය ශ්‍රී ලංකාවට එක් දේශික වේ.
Cymbopogon winterianus (“මහ පැඟිරි”)
ශාකයේ පුළුල්, පැතලි දිගු පත්‍ර ඇත. පඳුර විශාල වන අතර උස මීටර් 1.5-2 දක්වා වර්ධනය වේ. මුල් පසෙහි ගැඹුරට විනිවිද නොයන අතර ශාක පස මතුපිට පෝෂණය මත රඳා පවතී. තෙල් ප්‍රසන්න ගන්ධයක් ඇත.
පාංශු සහ දේශගුණික අවශ්‍යතා
පස:
Cymbopogon nadus පුළුල් පරාසයක වගා කළ හැකි අතර වැලි සහිත පසෙහි පවා වගා කළ හැකිය. නමුත් සාරවත් ආම්ලික ලෝම පස Cymbopogon winterianus සඳහා වඩාත් යෝග්‍ය වේ.
දේශගුණය:
පැඟිරි ශාකය මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 600 ක් පමණ උන්නතාංශය දක්වා නිවර්තන සහ උප නිවර්තන කලාපීය ප්‍රදේශවල හොඳින් වැවේ. වැඩීමට ප්‍රමාණවත් හිරු එළියක් සහිත උණුසුම් හා තෙත් දේශගුණයක් අවශ්‍ය වේ. වියළි හා කටුක තත්වයන් හොඳින් ඔරොත්තු දෙන බැවින් පැඟිරි වලට සාමාන්‍යයෙන් වසරකට මිලිමීටර් 1500 ත් 1800 ත් අතර වර්ෂාපතනයක් ප්‍රමාණවත් වේ.
බෝග ස්ථාපිත කිරීම
රෝපණ ද්‍රව්‍ය
පැඟිරි ප්‍රචාරණය කරනු ලබන්නේ මොරෙයියන් හෝ මූල පද්ධතිය සහිත දඬුු කැබලි භාවිතා කිරීමෙනි.
ක්ෂේත්‍ර රෝපණ: මෝසම් වැසි ආරම්භ වීමත් සමඟ අප්‍රේල් සිට අගෝස්තු දක්වා හෝ ඔක්තෝබර් සිට ජනවාරි දක්වා කාලය තුළ ක්ෂේත්‍ර රෝපණය ආරම්භ කළ හැකිය. “මහ පැඟිරි” සහ “හීන් පැඟිරි” පිළිවෙලින් සෙන්ටිමීටර් 90 Χ 90 සහ සෙන්ටිමීටර් 60 Χ 60 රෝපණ පරතරවලින් වගා කළ හැකිය. පැලෑටි 1 ක් වෙනුවට තනි රෝපණ ස්ථානයක මොරෙයියන් 2-3 ක් සිටුවීම ක්ෂේත්‍ර ස්ථාපිත කිරීමේ ඉක්මන් ක්‍රමයකි.
බෝග කළමනාකරණය
පොහොර යෙදීම
සාමාන්‍යයෙන් ගොවීන් රසායනික පොහොර යොදන්නේ නැත. කෙසේ වුවත්, රසායනික පොහොර යෙදීමෙන් ඉහළ අස්වැන්නක් ලබා ගත හැකිය.
පොහොර නිර්දේශය
නිර්දේශිත මිශ්‍රණය – හෙක්ටයාරයකට 750 kg.
| මිශ්‍රණයේ සංරචක | බර අනුව කොටස් | මිශ්‍රණයේ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ |
| යූරියා (46% එන්) | 1.5 | 17% එන් |
| රොක් පොස්පේට් (28% P2O5) | 1.5 | 11% P2O5 |
| මුරියේට් ඔෆ් පොටෑෂ් (60% K2O) | 1 | 14% K2O |
| වගාවේ වයස | මහ කන්නය (හෙක්ටයාරයකට මිශ්‍රණයෙන් කි.ග්‍රෑ) | යල කන්නය (හෙක්ටයාරයකට මිශ්‍රණයෙන් කි.ග්‍රෑ) |
| 1 වන වසර (kg) | 190 | 190 |
| 2 වන වසර (kg) | 375 | 375 |
වල් නෙලීම: වල් පැලෑටි මතුවීම වලක්වා ගත යුතු අතර වසරකට 2-3 වතාවක් වල් නෙලීම නිර්දේශ කෙරේ.
පාංශු සංරක්ෂණය: බෑවුම් සහිත ඉඩම්වල පැඟිරි වගා කරන්නේ නම් සුදුසු පාංශු සංරක්ෂණ ක්‍රමයක් අනුගමනය කළ යුතුය.
බෝග ආරක්ෂණය
ශ්‍රී ලංකාවේ සුවිශේෂී පළිබෝධකයන් හෝ ආර්ථික වශයෙන් වැදගත් රෝග කිසිවක් සොයාගෙන නොමැත.
අස්වනු හා පසු අස්වනු භාවිතයන්
අස්වනු නෙලීම
ක්ෂේත්‍රයේ සිටුවීමෙන් මාස 6-8 කට පසුව අස්වනු නෙලීම ආරම්භ කළ හැකි අතර සෑම මාස තුනකට වරක් නැවත නැවත සිදු කළ හැකිය. ශාකයේ වායව කොටස බිම් මට්ටමේ සිට සෙන්ටිමීටර 12-20 ක් පමණ උසකින් අස්වැන්න නෙළන අතර සැකසීමට පෙර දින 1-2 ක් ක්ෂේත්‍රයේ වියළීමට ඉඩ දෙනු ලැබේ. හෙක්ටයාරයකට කි.ග්‍රෑ. 20,000 ක් පමණ අමු කොළ අස්වැන්නක් ලබා ගත හැකි අතර අස්වැන්න ශෂ්‍ය විද්‍යාත්මක පිළිවෙත් හා වගාවේ වයස අනුව වෙනස් විය හැකිය.
තෙල් අස්වැන්න “හීන් පැඟිරි” සඳහා හෙක්ටයාරයකට කිලෝග්‍රෑම් 60 ත් 80 ත් අතර සහ “මහ පැඟිරි” සඳහා හෙක්ටයාරයකට කිලෝග්‍රෑම් 100ක් විය හැකිය.
සැකසීම:
වාණිජමය වශයෙන් පැඟිරි තෙල් නිස්සාරණය කිරීමේ ප්‍රධාන ක්‍රමය ජල හෝ වාෂ්ප ආසවනයයි.
ප්‍රමිතිගත ගුණාත්මක පිරිවිතර
| ශ්‍රේණිය | මුළු ජෙරෙනියෝල් අන්තර්ගතය |
| 1 ශ්‍රේණිය | 60% |
| 11 ශ්‍රේණිය | 55% |
| 111 ශ්‍රේණිය | 53% |
පැඟිරි තෙල් එක් පරිමාවක් එතනෝල් ඇල්කොහොල් පරිමා 1-2 ද්‍රාව්‍ය විය යුතුය.
ඖෂධීය හා රසායනික ගුණාංග
පැඟිරි තෙල්වල රසායනික සංයුතිය:
| රසායනිකය | “හීන් පැඟිරි” | “මහා පැඟිරි” |
| සිට්‍රොනිලැල්% | 5% | > 32% |
| ජෙරනියෝල්% | 18% | 12-25% |
| සිට්‍රොනිලොල්% | 8% | 11-15% |
| මුළු ජෙරනියෝල්% | 52-60% | 85% |